Joris Martens – Transparantie als eerlijke grafiek

Lina Helsen

Joris Martens is een grafische duizendpoot. Met aquarel, litho, kleurpotloden en viltstiften creëert hij een eigen beeldtaal. Zijn werken lijken eenvoudig en toegankelijk, maar die bijna kinderlijke beelden zijn het resultaat van Martens’ voortdurende zoektocht. Organische vormen stileert Martens tot hun puurste vorm. Met schetsen en patronen experimenteert hij in kleur, grootte en medium.
Zijn kunstwerken beschouwt hij niet als statisch. Martens probeert beweging in vorm en kleur te vatten. De combinaties van felle kleuren en pastels sprankelen. De speelse vormen lijken bijna kinetisch. Door patronen te herhalen krijgen de werken ritme.
Oude motieven herkauwt hij en litho’s herdrukt hij. Zijn werken klinken door in andere werken, bijna als echo’s. Dat zie je ook in de media die Martens gebruikt. Aquarelschetsen worden lithografieën en daarna behangpapier, animatiefilms of het decor voor performances. Reproductie, herhaling en subtiele veranderingen zorgen ervoor dat Martens’ werken nooit een definitief karakter krijgen, maar altijd blijven groeien. Daarom ook lijst hij zijn werken liever niet in, want dat is definitief.
Martens’ werken zijn eerlijk. Het medium kan niets verbergen. Alle sporen en imperfecties zijn zichtbaar. Daarom is het werk zo ontwapenend: zuiver en eenvoudig, maar beslist niet eenduidig.

Transparantie: een kunsthistorische beschouwing
Kunst is ambigu, meerduidig, gelaagd, alles behalve doorzichtig. ‘Transparant’ als titel van een tentoonstelling zou daarom een contradictio in terminis kunnen zijn. Hier refereert ze echter niet aan de betekenis van kunst. De tentoonstelling brengt kunstenaars samen die op een of andere manier gefascineerd zijn door transparantie en dat in hun werk gebruiken.
Joris Martens’ werken zijn transparant door de eerlijkheid van de gebruikte media. Hij verbergt niets. De lagen die hij boven elkaar plaatst, schemeren door.
Kunstenaars kunnen nu alle kanten op. Ze zijn in zekere mate vrij, zowel dankzij de ontwikkelingen van de kunst in de voorbije eeuwen als door de technische en materiële mogelijkheden van vandaag. Een kunstenaar kan bijvoorbeeld kiezen hoe hij zijn verflaag wil: dekkend, pasteus, korrelig, glanzend. De keuzes die hij maakt genereren betekenis. Het plaatst hem als kunstenaar meteen in een traditie. Kiezen voor transparantie in welke vorm ook, is daarom betekenisvol.
Transparantie heeft een lange geschiedenis in de kunst, zowel in gebruikte technieken, materialen of media als in thema’s of onderwerpen. 

Transparantie als eerlijke grafiek                               Joris Martens werkt met gelaagdheid. Hij laat de drager zichtbaar. In de oude kunst was dat ongebruikelijk. Pas wanneer grafiek en aquarel als volwaardige kunstvorm werden gezien, beschouwde men de onbedekte drager als een deel van het kunstwerk. De aquarel zoals wij die kennen, ontstond pas in Engeland in de achttiende eeuw. Niet toevallig was het eerste abstracte kunstwerk een aquarel. De Eerste Abstracte Aquarel van Kandinsky uit 1910 laat grote delen van de drager zichtbaar.                                             Martens’ werk doet met zijn druktechnieken en felle kleuren denken aan de Pop Art. Net als Warhol in The Factory maakt Martens industriële en potentieel commerciële producten met bijvoorbeeld zijn behangpapier. Ook het herdrukken van litho’s in verschillende kleuren en de herhalingen roepen de zeefdrukken van Andy Warhol op. Toch gaat die vergelijking niet helemaal op. Martens gebruikt immers geen populaire onderwerpen, maar stileert zijn vormen zorgvuldig tot uitgepuurde patronen.
Het ritmische en het muzikale dat de abstract-expressionistische kunstenaar Cy Twombly creëert in zijn werken, streeft ook Joris Martens na. Herhalingen en dynamische vormen geven het werk van Joris Martens tempo en vitaliteit.

Het transparante heeft een lange traditie in de kunstgeschiedenis, zowel in onderwerpen als in gebruikte technieken en materialen. Toch blijft kunst ondoorzichtig. Transparantie in betekenis is daarom een illusie.